Smartphones zijn niet meer uit ons leven weg te denken. Waar mensen vroeger gewoon naar buiten keken terwijl ze in de bus zaten, zitten bussen nu vol met aan hun telefoon gekluisterde reizigers. Die trend wordt ook door onderzoek bevestigd: de afgelopen jaren kijken mensen steeds vaker op hun telefoon (1). We pakken onze telefoon gemiddeld zo’n 80 keer per dag – ongeveer eens per kwartier – zo blijkt uit onderzoek van Apple (2). Dat zou je met recht een verslaving kunnen noemen. Prangende vraag is dan: Hoe komt het eigenlijk dat de smartphone in korte tijd zó belangrijk geworden is?
De aantrekkingskracht van social media
Social media lijken een belangrijk aandeel te hebben in smartphoneverslaving. Mensen zijn van nature op zoek naar sociale bevestiging, en die is via je smartphone tegenwoordig altijd binnen handbereik (3). Voeg daar verslavende technieken aan toe en je werkt smartphoneverslaving al snel in de hand. Vaak zijn dat overigens precies dezelfde technieken die leiden tot het succes van casino’s.
Neem bijvoorbeeld Facebook, dat gebruikmaakt van ‘intermittent conditioning’: het af en toe belonen van gedrag. Als je op Facebook kijkt, zie je voornamelijk veel reclame en posts die voor jou niet relevant zijn. Maar zo af en toe kom je een echt leuk bericht tegen, krijg je een like of reageert er iemand op de door jouw geplaatste foto. Het feit dat je af en toe beloond wordt, stimuleert het kijken op je telefoon meer dan wanneer je altijd beloond zou worden (4). De onvoorspelbaarheid maakt het interessant, spannend en verslavend. Zo lijkt het bekijken van Facebook nogal op een potje roulette: een leuk bericht is als het balletje dat op jouw kleur of nummer belandt. Het smaakt naar meer.
Sociale druk als middel om gebruik te stimuleren
Snapchat, een populaire app waarmee je foto’s naar elkaar kan sturen, maakt ook gebruik van een verslavende techniek. Als je twee achtereenvolgende dagen foto’s met iemand uitwisselt, begint de app te tellen. De app houdt bij hoeveel opeenvolgende dagen je foto’s uitwisselt. Stuur je een dag geen foto naar diegene, dan gaat je teller terug naar 0. Een goed voorbeeld van sociale druk, jij wilt toch zeker niet degene zijn die de reeks verbreekt? Het blijkt een krachtige trigger: mensen geven zelfs hun wachtwoord aan iemand anders om te voorkomen dat hun reeks verdwijnt.
Daarnaast weten app-ontwikkelaars maar al te goed hoe aandacht werkt. Zo blijkt uit onderzoek dat bewegende beelden onbewust onze aandacht trekken (5), waardoor Facebook besloot filmpjes automatisch af te spelen: dan blijven mensen immers vanzelf doorkijken. En ook voor Netflix is de psychologie geen onbekend gebied: na afloop van de aflevering van je serie wordt de volgende direct afgespeeld. Binge watchen is de nieuwe standaard. Als je niets doet, zit je zo dagenlang achter je scherm.
Deze en andere technieken worden door app-ontwikkelaars bewust ingezet. Ze weten dat het verslavend is en dat mensen zich er slecht tegen kunnen wapenen. Bij Steve Jobs thuis bijvoorbeeld was er nooit gezeur aan de eettafel; hij verbood zijn kinderen het gebruik van smartphones en tablets (12, 13). Wel zo veilig.
App-ontwikkelaars zetten psychologische kennis in om gebruikers aan hun smartphone te kluisteren.
Telefoonverslaving gaat over li(j)ken: de effecten op cognitief gebied
Alhoewel smartphones erg handig zijn, hebben ze dus zeker ook nadelen. Onderzoek heeft al laten zien dat mensen ongelukkig kunnen worden door het gebruik van social media (6). Als je voornamelijk de hoogtepunten uit andermans leven ziet, lijkt je eigen leven ineens erg saai.
Maar er zijn meer nadelige effecten van smartphones die nog onderschat en onderbelicht zijn. Hierbij gaat het onder andere over de effecten op cognitief gebied: de effecten op ons denken. Onderzoek laat namelijk zien dat telefoongebruik invloed heeft op de keuzes die wij maken (8). Proefpersonen die hun telefoon vaak gebruiken kiezen, in tegenstelling tot proefpersonen die hun telefoon minder vaak gebruiken, liever voor het direct ontvangen van een lager geldbedrag, dan een hoger bedrag op een later moment. Ook betalen ze een boete liever later, zelfs als deze hoger uitvalt dan wanneer ze hem direct betalen.
Met andere woorden: ze zijn impulsiever en gevoeliger voor directe beloningen en maken daarom minder rationele keuzes dan mensen die hun telefoon minder gebruiken(7).
Deze gevoeligheid voor snelle beloningen en irrationele keuzes is ook te zien bij andere vormen van verslaving, zoals gok- en eetverslavingen (8). In die gevallen laten echter alleen de ernstig verslaafden dit patroon zien. Bij smartphonegebruik ligt dat anders: daar maken ook de mensen die minder vaak hun telefoon gebruiken minder rationele keuzes (7).
En we worden er nog ongeduldig van ook…
Smartphonegebruik heeft niet alleen invloed op hoe je keuzes maakt, maar beïnvloedt ook je perceptie van tijd (9). Smartphonegebruikers blijken namelijk een stuk ongeduldiger (9). Met je telefoon op zak heb je direct toegang tot informatie. Wij raken hier snel aan gewend en worden ongeduldig als je een keer wat langer op zoek moet naar informatie. Experts op het gebied van technologie verwachten dat het toenemende gebruik van smartphones negatieve effecten kan hebben op de concentratieboog van de aankomende generaties waardoor mensen zich moeilijker kunnen concentreren op problemen die niet direct kunnen worden opgelost (10).
Alleen al de nabijheid van je smartphone kost cognitieve energie
Hoeveel macht de smartphone al op onze cognitie heeft, blijkt ook uit het volgende onderzoek, dat laat zien dat onze smartphone een constante afleider is (11). Proefpersonen moesten taken doen waarvoor zij hun volledige aandacht nodig hadden. Proefpersonen die hun telefoon in een andere kamer moesten achterlaten, presteerden significant beter dan proefpersonen die hun telefoon op tafel hadden liggen. De directe nabijheid van je telefoon zorgt er voor dat je hersenen onbewust met je telefoon bezig zijn. De cognitieve capaciteit die daarmee verloren gaat kun je vervolgens niet meer inzetten voor belangrijkere taken. Wat dat betreft is je smartphone dus een echte brain drain (11).
Gelukkig gelden de negatieve gevolgen van smartphonegebruik niet voor iedereen
De hierboven genoemde gevolgen van smartphonegebruik gelden gelukkig niet voor iedereen. De onderzoeken zijn uitgevoerd onder studenten, die al op jongere leeftijd in aanraking zijn gekomen met smartphones, of onder mensen die hun smartphone vaker dan gemiddeld gebruiken. Ook zijn er een paar beschermende factoren tegen smartphoneverslaving: mannen zijn minder op zoek naar sociale bevestiging en raken daarom minder snel verslaafd aan hun smartphone dan vrouwen (15). Daarnaast zijn ook emotioneel stabiele en introverte mensen minder afhankelijk van hun telefoon (16). Maar de nu nog relatief kleine groep mensen die is opgegroeid met de smartphone wordt elke dag groter. Hoe eerder je smartphones gaat gebruiken, hoe groter de effecten ervan. We moeten ervoor waken dat er geen generatie opgroeit met een kortere aandachtsspanne en die minder rationele keuzes maakt.
Smartphones: de vloek en zegen van het heden
De smartphone heeft tal van voordelen en maakt het leven een stuk makkelijker. Het is dan ook verleidelijk om het gebruik van deze technologieën te stimuleren, zoals de overheid doet door bijvoorbeeld smartphones beschikbaar te stellen voor middelbare scholieren (14). Echter, doordat app-ontwikkelaars kennis hebben van psychologie raken mensen gemakkelijk verslaafd aan smartphones, met de genoemde cognitieve problemen tot gevolg.
Technologie moet een middel zijn om onze kennis en intelligentie te verrijken, en moet zeker niet het tegenovergestelde bewerkstelligen. Bij Tabula Rasa houden we ons graag bezig met de vraag hoe we technologie op verantwoorde wijze kunnen inzetten om gedragsverandering te bewerkstelligen. Dat doen we onder meer voor de verkeersveiligheidscampagne ‘ONderweg ben ik OFFline’.
Als app-ontwikkelaars psychologische principes gebruiken om smartphoneverslaving in de hand te werken, kunnen wij ze inzetten om mensen hiertegen te beschermen.
Referenties
-
Costera Meijer, I., & Groot Kormelink, T. (2015). Checking, sharing, clicking and linking: Changing patterns of news use between 2004 and 2014. Digital Journalism, 3(5), 664-679
-
http://www.businessinsider.com/the-average-iphone-is-unlocked-80-times-per-day-2016-4?international=true&r=US&IR=
-
Toma, C. L., & Hancock, J. T. (2013). Self-affirmation underlies Facebook use. Personality and Social Psychology Bulletin, 39(3), 321-331.
-
Johansson, A., Grant, J. E., Kim, S. W., Odlaug, B. L., & Götestam, K. G. (2009). Risk Factors for Problematic Gambling: A Critical Literature Review. Journal of Gambling Studies, 25(1), 67–92. https://doi.org/10.1007/s10899-008-9088-6
-
Abrams, R. A., & Christ, S. E. (2003). Motion onset captures attention. Psychological Science, 14(5), 427-432.
-
Buxmann, P., & Krasnova, H. (2013). Envy on Facebook: A Hidden threat to users’ life satisfaction. 11th International Conference on Wirtschaftsinformatik. Leipzig, Germany: Wirtschaftsinformatik.
-
Tang, Z., Zhang, H., Yan, A., & Qu, C. (2017). Time is money: The decision making of smartphone high users in gain and loss intertemporal choice. Frontiers in Psychology, 8.
-
Bickel W. K., Jarmolowicz D. P., Mueller E. T., Koffarnus M. N., Gatchalian K. M. (2012). Excessive discounting of delayed reinforcers as a trans-disease process contributing to addiction and other disease-related vulnerabilities: emerging evidence. Ther.134 287–297. 10.1016/j.pharmthera.2012.02.004
-
Emanuel, R., Bell, R., Cotton, C., Craig, J., Drummond, D., Gibson, S., … & Lewis, J. (2015). The truth about smartphone addiction. College Student Journal, 49(2), 291-299.
-
Anderson, J., & Rainie, L. (2012). Millennials will benefit and suffer due to their hyperconnected lives. Washington DC, Pew Research Center, 18
-
Adrian F. Ward, Kristen Duke, Ayelet Gneezy, Maarten W. Bos. Brain Drain: The Mere Presence of One’s Own Smartphone Reduces Available Cognitive Capacity. Journal of the Association for Consumer Research, 2017; 2 (2): 140 DOI: 1086/691462
-
http://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/steve-jobs-apple-ipad-children-technology-birthday-a6893216.html
-
https://www.nytimes.com/2014/09/11/fashion/steve-jobs-apple-was-a-low-tech-parent.html?mcubz=0
-
http://www.ad.nl/binnenland/meer-gemeenten-zouden-brugklasser-gratis-smartphone-moeten-geven~a2e318f5/
-
Van Deursen, A. J., Bolle, C. L., Hegner, S. M., & Kommers, P. A. (2015). Modeling habitual and addictive smartphone behavior: The role of smartphone usage types, emotional intelligence, social stress, self-regulation, age, and gender. Computers in human behavior, 45, 411-420.
-
Roberts, J. A., Pullig, C., & Manolis, C. (2015). I need my smartphone: A hierarchical model of personality and cell-phone addiction. Personality and Individual Differences, 79, 13-19.

