De hulpbehoevende burger blijft onkundig over corona

Door Bert Pol

Corona waait niet over. Jaap van Dissel zei: „Als er één maatregel van belang is om het virus er weer onder te krijgen, is het de communicatie over de basisregels”, te weten: afstand houden, drukte vermijden, handen wassen, zoveel mogelijk thuiswerken, etc. Daarin heeft Van Dissel gelijk. Tegelijkertijd is sprake van een onderliggend probleem dat van cruciale betekenis zou kunnen blijken voor de corona-aanpak, namelijk dat een substantieel deel van de Nederlandse samenleving structureel niet wordt bereikt door die communicatie. Simpelweg omdat we lang niet bewust waren van een groep mensen die je als overheid met de gangbare communicatiemiddelen niet bereikt. En we hadden geen idee van de omvang van die groep.
Ik heb het hier over mensen met een IQ dat tussen de 70 en 85 ligt. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau behelst die groep 2,3 miljoen Nederlanders. De onderzoekers duiden deze groep, bij gebrek aan een betere term, met enige schroom aan als ‘zwakbegaafd’. Begrijpelijk, want het is een stigmatiserende term die associaties kan oproepen met zwakzinnigheid en daarvan is zeker geen sprake. Ongeacht de terminologie: het is moeilijk deze mensen met overheidscommunicatie te bereiken.

Meer kans
Het draait niet eens erom of deze mensen in de juistheid of de oprechtheid van de overheidsmaatregelen geloven, maar of ze überhaupt met de boodschap daarover worden geconfronteerd. Als dat niet zo is, is dat vervelend voor die mensen. Ze lopen daardoor beduidend meer kans besmet te raken en het virus door te geven aan kwetsbaren in hun familie- of vriendenkring, die het weer doorgeven aan kwetsbaren in hun familie- of vriendenkring, die het weer doorgeven aan… enzovoorts.

Bereikt de communicatie je niet dan dringt niet tot je door waarom je er zeer verstandig aan doet de gedragsadviezen te volgen, en dan ligt het voor de hand dat je je daar ook niet naar gedraagt. Zie je dat op mooie dagen de stranden en parken gezellig druk zijn, dat de nodige mensen op straat en in winkels het niet zo nauw nemen met de anderhalvemetermaatregel en dat de cafés ’s avonds mudvol zitten: waarom zou jij je dan wél aan die regels houden? Die andere mensen op de stranden, in de parken en café’s, die zijn toch niet gek? De vervelende consequentie is dat door die redenering de groep mensen die zich niet aan de dringende adviezen houdt, steeds groter lijkt: degenen die thuisblijven en zich niet in het gewoel begeven, blijven immers buiten beeld. En omdat gedrag zeer besmettelijk is gebleken, zullen ook steeds meer mensen het niet zo nauw nemen met de gedragsregels.
Het is, kortom, niet zinnig om tegen de groep mensen die de boodschap wél hebben gehoord en begrepen, steeds harder te roepen dat ze zich moeten gedragen. Je moet juist de mensen bereiken die tot nog toe buiten je blikveld vielen.

Netwerkbenadering
Om dat voor elkaar te krijgen, moet je ook heel andere vormen van communicatie inzetten dan de traditionele. Tegelijkertijd, ook digitale media volstaan niet, want gebleken is dat in ons land 3 miljoen mensen digitaal niet vaardig zijn. Die heel andere vormen van communiceren bestaan wel, zo is daar de zeer effectieve sociale netwerkaanpak. Daarbij worden mensen uit de doelgroep ingezet om in hun eigen sociale netwerk voorlichting te geven.
Maar die sociale netwerkbenadering is het stiefkind van de overheidscommunicatie, omdat ze arbeidsintensief en daardoor duur is vergeleken met andere wijzen van communiceren. Aan de andere kant: wat is nog duur wanneer je het afzet tegen wat corona de samenleving kost in termen van ziekenhuisopnames, IC-zorg, economische schade, om nog maar te zwijgen van het aantal sterfgevallen en blijvende gezondheidsschade?
Kunnen we niet beter ophouden met elkaar te beschuldigen van missers en fouten in de corona-aanpak? Het lijkt me de hoogste tijd voor een nieuwe bril.

Deze column verscheen op 25 september 2020 in NRC.